ماکس پلانک
ماکس پلانک ، زانایێ فیزیایێ کۆ ناڤێ وی هەتاهەتایێ گرێدایە ب جیهانا کوانتەمێ ، ل ٢٣ نیسانا سالا ١٨٥٨ ل کیل ئەلمانیا ژدایکبوویە . روحا وی یا پێشەنگ و هێزا هزرا وی کو بوویە ئەگەر بەشداریێن کاریگەر بکت کۆ دەنگڤەدا سەرانسەری هولێن تیورا کوانتەمێ .
گەشتا پلانکی ڤەگۆتنەکا دیرۆکی یا شۆرەشا زانستی یە ، هاتییە دیارکرن ب لێگەریانا وی یا بێداوی بۆ زانینێ و کاریگەرییا وی یێ کویر لسەر جیهانا فیزیایێ . پێشڤەچوونا وی بۆ تیورا کوانتەمێ بەڵگەیە لسەر بلیمەتی و دیتنا وی .
پلانک زارۆکەکێ موعجیزەبوو خۆدان مەرەقەکا نە دهات تێرکرن بۆ زانستی ، گەشتا پلانکی یا ئەکادیمی گەهشتە گۆپیتکێ ب وەرگرتنا وی بۆ باوەرناما دکتورایێ د فیزیایا تیوری دا ل زانکۆیا میونخ سالا ١٨٧٩ ، ئەڤی ماوەیی بنەمایەک دانا ژ بۆ کاروانەکێ کۆ دێ فیزیایێ گوهوریت هەتاهەتایێ .
لۆتکا کاروانێ پلانکی یێ ناڤودەنگ پێشڤەبرنا وی بوو بۆ تیورا کوانتەمێ سالا ١٩٠٠ . پێشەکی یا وی بۆ ئاستێن وزا کوانتەمێ تێگەهەکێ شۆرەشگێر بوو کۆ تەحەدایا فیزیایا کلاسیک کرییە و ئاماژە ب سەردەمێ میکانیکا کوانتەمێ کرییە . دانپێدان ب کارێ وی یێ هەرەباش هاتییە کرن ب خەلاتێ نوبل د فیزیایێ دا سالا ١٩١٨ ، و روومەتەکا ژهەژییە بۆ خزمەتا وی یا مەزن .
هەرچەندە هەولدانێن پلانکی ب شێوەک راستەوخۆ ب ڤەدیتنا ئاسمانی ئێک نەگرتن ، لێ ئەنجامێن تیورا وی یا کوانتەمێ بشێوەک کویر کاریگەری کرییە لسەر فیزیایا فەلەکی و زانستێ فەلەکێ . هزرێن وی مفاداربوونە بۆ لێگەریانا مە بۆ ڤەیتنا سرۆشتێ گەردوونی .
میراتێ پلانکی خەمڵاندییە ب چەندین ناسناڤان ، ژوانا خەلاتێ نوبل د فیزیایێ دا و مەدالییا ماکس پلانک ، کۆ دەستخۆشی ب کاریگەرییا وی یا بێ وێنە هاتییە کرن لسەر جڤاتێ زانستی و رولێ وی یێ پێشەنگ د بوارێ فیزیایێ دا .
ل هەمبەر تراجیدیێن کەسی ، ژوانا ژدەستدانا هەڤژینا وی و دوو کورێن وی ل جەنگێ جیهانیێ ئێکێ ، پابەندبوونا پلانکی بو زانستی چجارا نە راوەستایە . خۆراگری و تەرخانکرنا وی بۆ لێگەریانا زانستی خودیکا کەسایەتییا وی یا باڵکێشە . جهێ ماکس پلانکی وەک کەسایەتییەکا سەرەکی د فیزیایێ دا ل چەرخێ بیستێ ناهێت بەدیلکرن . تیورا وی یا کوانتەمێ وەک سپێدەکا سەردەمەکێ نوی بوو د تێگەهشتنا زانستی ، کۆ سەردەمەکە هێش بەردەوامە بۆ هاندانا ڤەکۆلینا مە بۆ گەردوونی . میراتێ وی یێ بەردەوام د بریسقیت وەکی چرایەکێ بۆ فیزیازانا سەرانسەری جیهانێ ، و ئیلهاما داهێنان و ڤەدیتنا بەردەوام .